Instytucja zachowku - jak wygląda w polskim porządku prawnym?

Jak łatwo się domyślić z pierwszym z nich mamy do czynienia, gdy testator sporządzi w sposób odpowiadający przepisom Kodeksu Cywilnego testament wyrażający jego wolę na wypadek śmierci. Wówczas spadkodawca jest uprawniony do dysponowania majątkiem zgodnie ze swoim zamierzeniem. Ponadto dopuszczalną przez prawo sytuacją jest także nieuwzględnienie rodziny i dla przykładu przekazanie spadku niespokrewnionemu opiekunowi lub organizacji, ale należy wyraźnie napisać, dlaczego nie uwzględniamy prawnych spadkobierców. W takim przypadku najbliżsi zmarłego nie zostaną pozbawieni prawa do dochodzenia części spadku i będą uprawnieni do wyegzekwowania od spadkobierców zachowku, co zostanie przedstawione w dalszej części artykułu. Następnie jako drugi sposób dziedziczenia należy wskazać, dziedzicznie ustawowe, które pozostaje aktualnym do sytuacji, gdy zmarły nie sporządził ważnego prawnie wyrażenia ostatniej woli, a na mocy ustawy do spadku powołani zostają według porządku, bliscy lub wyszczególniony podmiot, jakim jest gmina.

Przechodząc do meritum niniejszego artykułu, na wstępie należy wyjaśnić znaczenie oraz doniosłość instytucji, którą jest zachowek. Pod pojęciem tym kryje się określona minimalna kwota pieniężna, które poza przypadkami wyszczególnionymi w ustawie, takimi jak niegodność dziedziczenia, należy się zstępnym, małżonkowi czy rodzicom spadkodawcy niezależnie od dyspozycji wymienionych przez spadkodawcę w testamencie. Minimum to ustala się w głównej mierze na podstawie dziedziczenia ustawowego oraz zależna jest od okoliczności czy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy bądź małoletni. Gdy druga jedna ze wspomnianych przesłanek ma miejsce, wysokość zachowku, stanowi dwie trzecie wartości udziału przewidzianego w dziedziczeniu ustawowym. Natomiast w pozostałych przypadkach zachowek sięgnie połowę udziału ustawowego. Kolejnym ważnym pojęciem jest substrat zachowku, czyli wartość spadku obliczona poprzez różnicę pomiędzy wartością spadku istniejącą w chwili śmierci spadkodawcy, a sumą długów spadkowych.

Dochodzić zachowku można na wiele sposobów obejmujących min. zawarcie ugody lub wytoczenie powództwa o zapłatę w przypadku braku woli polubownego rozwiązania sprawy. Takowe powództwo co do zasady wytacza się przed sądem rejonowym, w okręgu którego spadkodawca posiadał ostatnie miejsce zamieszkania. Znamiennym dla dochodzenia roszczenia jest przestrzeganie terminu i wystąpienie z roszczeniem w odpowiednim momencie, czyli przed upływem 5 lat od chwili ogłoszenia testamentu.